Door: Maurice van Dijk
In 1970 stonden de talloze DC comics bol met advertenties dat Jack Kirby er aan kwam. Kirby is coming en later Kirby is here! schreeuwden de ads. Voor miljoenen comic lezers was de overgang van Kirby van Marvel naar DC een soort coup, immers Kirby was in feite, net als Stan Lee, een synoniem voor Marvel. Desondanks stapte Jack Kirby over naar Marvels grootste concurrent en rivaal DC. Deze stap was het begin van een experiment, een experiment dat nagenoeg faalde.
Kirby’s eerste DC comics waren New Gods #1 en The Forever People #1, die allebei in maart 1971 verschenen. Jack schreef, tekende en verzorgde de eindredactie voor deze twee comics. In dezelfde maand nog verschijnt Mister Miracle #1 en met uitzondering van het inktwerk, dat net ls in New Gods en The Forever People van de hand was van Vince Coletta, deed Kirby weer alles zelf.
In september 1972 geeft DC Demon #1 uit en in november verscheen Kamandi #1. Beide titels werden geïnkt door Mike Royer. 1973 is het jaar waarin Kirby’s eerste herdruk bij DC verschijnt. In november verschijnt de comic Black Magic, dat bestaat uit oude horror werkjes uit de jaren ‘50 die Kirby toentertijd samen met Joe Simon heeft gemaakt. Eind 1974 verschijnen weer twee nieuwe titels. Omac en Sandman. Omac wordt net als zijn voorgangers door Kirby gemaakt, maar met dit verschil dat Mike Royer, die ook al Demon en Kamandi inktte, de comic letterde en inktte.
De Sandman wordt weliswaar getekend en geredigeerd door Jack Kirby, maar het word geschreven door, alweer, Joe Simon. Alweer, want Kirby en Simon kennen elkaar al sinds de jaren ‘40 en ‘50 toen Jack en Joe Simon samenwerkten en tal van personages creëerden zoals Captain America voor Timely (het huidige Marvel), Mr. Scarlet voor de uitgeverij Fawcett en The Newsboy Legion en The Boy Commandos voor DC. Deze Boy Commandos verhalen werden overigens ook begin jaren ‘70 bij DC in een herdruk uitgegeven onder dezelfde titel.
Jack werd ook de baas over de Jimmy Olsen verhalen. En daarmee deed hij het oude Newsboy Legion weer herleven en gaf hij Loïs Lane een nieuwe wending. In nog geen twee weken tijd weet Kirby vaste voet bij DC te krijgen, zo’n vaste voet dat zijn titels de, nu befaamde, naam Kirby’s Fourth World mee kregen.
In feite begon Kirby vrij snel na zijn aanstelling bij DC een nieuw universum op te bouwen. Een universum zoals hij samen met Stan Lee tien jaar daarvoor had opgebouwd voor Marvel, maar dit keer voerde hij het experiment uit voor zijn nieuwe werkgever DC. Toch zat er een radicaal verschil tussen het Marvel universum en het DC universum. De samenhang tussen de verschillende personages uit het Marvel universum bestond niet louter uit personages die bij elkaar over de vloer kwamen, kortom cross overs, team up’s en gastoptredens. Met deze formules werkte DC immers ook. Zelfs Fawcett en Quality Comics gebruikten cross overs en dergelijke. Ook het feit dat schurken, nu eens een keer de hoofdpersonages waren in cross overs was niet nieuw. Wat wel het verschil kenmerkte tussen Marvel en DC rond begin jaren ‘70 was dat Marvel meer realistisch was. Marvel gaf als het ware zijn personages drie dimensionaal weer, terwijl DC juist meer twee dimensionaal leek. Een voorbeeld vereenvoudigd het verschil wellicht. Als in een Marvel comic, stel The Avengers, een buitenaardse kracht Captain America zou aanvallen dan is het heel vanzelfsprekend dat Cap hulp krijgt van zijn mede Avengers, maar ook van The Fantastic Four en een enkele verdwaalde superheld die in de buurt is. Als nu diezelfde buitenaardse aanval in een DC comic plaatsvind dan zou Batman, Superman, Catwoman, Aquaman of welke DC held dan ook doorvechten tot het bittere eind, net alsof het lot van de aarde bij hem of haar berust, in plaats van hulp in te roepen van mede DC helden.
Bij DC kwam en kom je in principe twee soorten richtingen tegen waarin een cross over kan gaan. In het geval van de eerste richting is er sprake van een team up verhaallijn (denk eens aan Teen Titans, The Brave and the Bold, Justice League of America en Worlds Finest). Voor de tweede richting geldt dat het hele verhaal gebaseerd is op een samenkomst van twee DC helden, een team up die vaak met pracht en paal op de cover wordt gepromoot. Marvel maakt echter gebruik van een meer realistische aanpak wat betreft cross overs. Zo kan het voorkomen dat Reed Richards, alias Mister Fantastic, met Jarvis, de butler van de Avengers, aan de telefoon hangt, of dat Henry Pym een belangrijke gastspreker is voor een wetenschap congres dat georganiseerd is door Tony Stark (Iron Man). In het Marvel universum is dat allemaal mogelijk, omdat de Marvel personages allemaal hun privé leven hebben als ze niet in hun heldenkostuum rondscharrelen. Ze eten, pikken een bioscoopje, vrijen; kortom ze leven. De DC helden geven ons daarentegen de indruk dat ze tussen twee nummers door hun tijd doorbrengen in ,bij wijze van spreken, een klerenkast, geduldig afwachtend op het moment dat ze weer in actie mochten komen. Bruce Wayne is een van de weinigen die en echt leven lijkt te leiden. Zelfs de panels worden niet verspild. Als Superman Lois Lane kust dan weet je in feite dat deze scene gemaakt is om Superman, die net lekker bezig is, Lois supersnel te laten verlaten om de wereld te redden. De privé levens van DC’s superhelden zijn in feite clichés die gebruikt worden om het verhaal verder te laten gaan en niet zo zeer apart deel van het verhaal zelf. Het grote verschil tussen DC en Marvel is dat Marvel zijn helden met menselijk problemen in aanraking laat komen en daarom ook op echte mensen laat lijken. Tony Stark werd alcoholist, Captain Marvel stierf aan kanker, het zijn maar enkele voorbeelden. DC gebruikt problemen echter bijna altijd als verlengstuk voor de superheld en niet echt voor de mens achter de superheld.
Kirby’s eerste zet om een meer menselijker vorm an het DC universum te geven, begon met het verschijnen van Superman in het eerste nummer van The Forever People. In echte Marvel stijl laat Kirby Superman niet tegen The Forever People vechten, maar hij laat Superman hen zien als mede superwezens. Kirby geeft ons een kijkje in het leven van Supermans menselijk vorm, Clark Kent, een zeldzame gebeurtenis voor die tijd. Clark Kent, dus niet Superman (!), wordt door Kirby neergezet als een eenzame, paranoïde persoon, die onzeker is over zijn positie tussen al die miljarden stervelingen die de aarde rijk is. Jack Kirby gooit er zelfs een snufje schizofrenie bovenop, zodat we met recht mogen aannemen dat Clark Kent ook menselijke tekortkomingen heeft. In één nummer leren de meeste lezers meer over Superman en Clark Kent dan ze in al die veertig jaar over hem te weten konden komen in de series Superman, World’s Finest en Action Comics. Het enige probleem van deze gebeurtenis was dat het allemaal net iets te snel ging. Vanuit het niets leek Superman nu ineens op Peter Parker. In de Jimmy Olsen en Lois Lane comics brengt Kirby, met behulp van creaties als Morgan Edge en the GBS, de gehele Superman familie in zijn Fourth World. Figuren die niet echt in de Superman familie thuishoorden, zoals Kamandi en Omac, werden hier toch aan gekoppeld via allerlei zijweggetjes. Uiteindelijk bestond Kirby’s Fourth World uit zeven nieuwe titels met allemaal nieuw materiaal, twee nieuwe titels met herdrukken, een oude titel die helemaal als nieuw was overgemaakt en twee oude titels die sterk werden beïnvloed door Kirby zelf, en dat allemaal in slechts 3 ½ jaar. Een hele prestatie, maar toch ging het mis.
Na de ingrepen van Kirby bestond DC eigenlijk uit twee uitgevers. En dat was het probleem. Aan de ene kant had je Kirby’s Fourth World en aan de andere kant stond een rij van traditionele DC comics. Kirby was uiteraard niet van alle comics editor en al zeker niet van de traditionele comics, zodat nieuwe personages, bedacht door Kirby, niet bekend waren in de traditionele comics. Hetzelfde gold voor gebeurtenissen. Superman zou bijvoorbeeld bijna half dood kunnen worden gemaakt door een of ander wezen, terwijl Batman en Adam Strange daar niks van af wisten.
DC dat, toen meer dan nu in 1995, traditiegetrouw was, liet niet toe dat haar afzonderlijke comics deel uit gingen maken van een geheel, maar ze verwachten wel dat Kirby zijn ervaring en kennis op het toen dertig jaar oude DC universum los kon laten zonder het te verkrachten. Uitzonderingen daargelaten werd elk DC verhaal als afzonderlijk beschouwd, dus los van de rest. Een comic lezer die twee verschillende comics van Aquaman of Superman of wat voor comic dan ook leest, zou niet in staat zijn geweest om te kunnen vertellen welke van de twee comics de oudste is. Elk nummer verteld ons de laatste uitdaging die de held moet aangaan . Hoe kon het dat in het ene nummer Green Lantern Orion of Mister Miracle in de oorlog tegen Apokolips hielp, terwijl in het nummer dat daarna uitkwam Green Lantern het probleem van Apokolips glad negeert en een andere schurk tegenhoudt? DC heeft dit probleem toen nooit opgelost.
Als je graag wilt dat alle verhalen plaatsvinden in dezelfde wereld dan zou dat moeten inhouden dat een ingrijpende wereldcrisis die de ene held aangaat ook de andere superhelden aangaat. Kirby was bijvoorbeeld niet bereid om zijn War with Apokolips in zes nummers te beëindigen en DC was niet bereid om al zijn comics in een gevecht tegen Apokolips te gooien. Uiteindelijk raakte Kirby’s Fourth World, net als Kirby zelf, geïsoleerd van de rest van de DC comics. Kirby’s comics trokken niet het verwachte aantal lezers waar DC op gehoopt had toen het Kirby naar zich toe had gelokt. Normaal gesproken wordt een nieuw personage langzamerhand groot gemaakt. Je kunt hem een gast optreden in een Batman comic geven, mogelijkheden te over. Maar Kirby’s personages waren juist meer van het kaliber alles of niets. Ze moesten professioneel en ervaren lijken en zeker geen beginnelingen.
Comic uitgevers bestaan niet uit een anonieme, collectieve groep schrijvers, tekenaars, letteraars, inkters en inkleurders. Al deze mensen hebben juist eigen persoonlijkheiden en denkbeelden. Dat geldt dan ook voor de uitgeverijen zelf. Marvel heeft die stijl, Dark Horse zus, Image zo en DC houdt er weer een andere stijl op na. Allemaal verschillende persoonlijkheden zou je kunnen stellen. Er zijn natuurlijk uitzonderingen in het verleden te noemen waaruit blijkt dat Marvel comics a la de DC stijl uitgeeft. Battlestar Galactica (1979-1981) en Star Wars (1977-1986) is een voorbeeld waarop de DC stijl van toepassing is. Reken er maar niet op dat deze twee comics toen ze verschenen met de rest van het Marvel universum in aanraking kwamen., iets wat de meeste DC comics ook kenmerkt. Zo stond Kirby’s stijl los van de DC stijl. Het waren twee persoonlijkheden met elk hun eigen kenmerken en wensen. De DC stijl tolereerde Kirby niet, het paste niet in DC’s leefwereld waar een heel ander leefpatroon was. De Marvel, of liever, de Kirby methode is uiteindelijk niet mislukt, maar kon nooit tot uitwerking komen. Simpelweg omdat de Kirby methode met al zijn Marvel kenmerken niet in de DC wereld van de jaren zeventig thuis hoorde, net zoals twee gelijke polen elkaar nooit zullen aantrekken.